Czym jest postępowanie zabezpieczające na gruncie prawa upadłościowego?

Chcąc ująć istotę i cel postępowania zabezpieczającego w jednym zdaniu, należy stwierdzić krótko: Służy ono ochronie majątku dłużnika. W tym miejscu musimy więc odpowiedzieć sobie na pytanie: przed czym należy chronić majątek dłużnika? Majątek dłużnika będziemy chronić przed jego potencjalnym roztrwonieniem czy ukryciem, a działania ochronne będą jednocześnie stanowiły ochronę interesu wierzycieli. Z łatwością możemy przecież wyobrazić sobie scenariusz, w którym majątek nie jest objęty żadną „opieką” i nadzorem, dlatego dłużnik zaciąga kolejne zobowiązania uszczuplające jego majątek, co z kolei – w konsekwencji – przekłada się na mniejsze zaspokojenie roszczeń wierzycieli. Aby uniknąć takich sytuacji, ustawodawca przewidział odpowiednie środki, które pozwolą na niezakłócone dochodzenie roszczeń przez wierzycieli, a tym samym przyczynią się do wypełnienia podstawowego celu postępowania upadłościowego, czyli właśnie jak największego zaspokojenia wierzycieli.  

W jaki sposób ustanowić zabezpieczenie?

Majątek dłużnika zostaje obligatoryjnie zabezpieczony po ogłoszeniu upadłości dłużnika (od tego momentu nazywanego upadłym), poprzez wydanie całego majątku syndykowi, przy jednoczesnym pozbawieniu upadłego zarządu nad tym majątkiem (masą upadłości). Jednak aby zadośćuczynić ochronie interesów wierzycieli na każdym etapie postępowania, zabezpieczenie majątku dłużnika będzie możliwe nie tylko w czasie wyżej opisanego tzw. „właściwego postępowania upadłościowego”, tj. po ogłoszeniu upadłości, ale także i przed tym, czyli już na etapie postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości.  

Postępowanie zabezpieczające może zostać zainicjowane stosownym wnioskiem wierzyciela bądź dłużnika, ale także sąd z urzędu może postanowić o zabezpieczeniu majątku dłużnika. Choć ustawa nie określa przesłanek, na postawie których obligatoryjnym byłoby zabezpieczenie majątku dłużnika, to w przypadku złożenia rzeczonego wniosku podmiot go składający musi wykazać, że brak zabezpieczenia mógłby spowodować pokrzywdzenie wierzycieli. Tak jak wskazaliśmy, Sąd nie jest związany żadnymi przesłankami, dlatego taki wniosek może oceniać swobodnie. Pożądanym jest więc należyte uzasadnienie wniosku, co, swoją drogą, i tak powinno być przecież w interesie samego wnioskodawcy, w szczególności gdy jest nim wierzyciel. Sąd zatwierdzając taki wniosek wydaje stosowne postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika poprzez jeden z kilku dopuszczalnych sposobów zabezpieczenia, o których w dalszej części niniejszego wpisu. Co do momentu złożenia wniosku o zabezpieczenie, warto wyjaśnić, że nie ma przeszkód, aby został on złożony wraz z wnioskiem o ogłoszenie upadłości (wówczas – od strony praktycznej – następuje to w jednym piśmie).

Jakie są formy zabezpieczenia?

1. Tymczasowy nadzorca sądowy; tzw. „TNS” – jest to podstawowa i najczęściej spotykana forma zabezpieczenia majtku dłużnika. Zadaniem TNSa jest obserwacja majątku dłużnika i nadzór nad tym, aby czynności dłużnika nie zagrażały wypełnieniu celu postępowania upadłościowego. Dłużnik po ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego może jedynie wykonywać czynności zarządu zwykłego. To czym jest zwykły zarząd zależy od indywidualnych cech spółki. Natomiast każda czynność wykraczająca poza czynności zarządu zwykłego, którą chciałby podjąć dłużnik wymaga uzyskania zgody tymczasowego nadzorcy. W razie braku takiej zgody czynność jest nieważna, przy czym  zgoda może być wydana zarówno przed, jak i po wykonaniu czynności w terminie 30 dni. Co ważne, sąd może także zobowiązać tymczasowego nadzorcę sądowego do złożenia w wyznaczonym terminie sprawozdania obejmującego w szczególności informacje na temat stanu finansowego dłużnika, rodzaju i wartości jego majątku oraz przewidywanych kosztów postępowania upadłościowego. Tego rodzaju sprawozdanie jest następnie głównym dokumentem, na którym bazuje sąd rozpoznający wniosek upadłościowy.
   W przypadku, gdyby tymczasowy nadzorca sądowy stwierdził, że taka forma zabezpieczenia majątku dłużnika (która do pewnego stopnia pozwala mu dysponować majątkiem) jest niewystarczająca, sam TNS powinien złożyć wniosek o zmianę formy zabezpieczenia na bardziej rygorystyczną; taką której skutki dla dłużnika są znacznie bardziej dotkliwe, np. poprzez ustanowienie zarządu przymusowego.
2. Zawieszenie egzekucji, uchylenie zajęć rachunku bankowego – sąd może zawiesić trwające postępowanie egzekucyjne oraz uchylić dokonane przez komornika sądowego zajęcie rachunku bankowego na wniosek: dłużnika, tymczasowego nadzorcy sądowego, lub innego podmiotu, który może wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości dłużnika. Decyzja o zawieszeniu egzekucji jest skuteczna wobec egzekucji sądowych i administracyjnych, bez względu na to jakie wierzytelności komornik już wyegzekwował. Środki zebrane dotychczas w toku zawieszonego postępowania egzekucyjnego pozostają wówczas u komornika. Natomiast po ogłoszeniu upadłości przekazywane są pod zarząd syndyka. Uchylając zajęcie rachunku bankowego, sąd obligatoryjnie ustanawia tymczasowego nadzorcę sądowego, jeżeli wcześniej nie został ustanowiony. Dzieje się tak dlatego, że w przypadku, gdyby pieniądze dotychczas zajęte przez komornika, wróciły do dyspozycji dłużnika, istniałoby duże ryzyko, że ten „wyprowadzi je”, uszczuplając tym samym swój majątek, skutkiem czego byłoby mniejsze zaspokojenie wierzycieli. Korzystanie przez dłużnika ze środków z rachunku bankowego wymaga zgody nadzorcy. Na oba sposoby zabezpieczenia przysługuje zażalenie dłużnikowi i wierzycielowi prowadzącemu egzekucję.
3. Zarząd przymusowy - ten sposób zabezpieczenia majątku jest przewidziany dla sytuacji, w których zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli. Sąd wyznacza zakres i sposób wykonywania zarządu. Zarząd przymusowy polega na całkowitym ograniczeniu możliwość podejmowania decyzji przez dłużnika, nawet w zakresie zarządu zwykłego (czyli inaczej niż było w przypadku zabezpieczenia poprzez ustanowienie TNSa). Zatem wszystkie czynności dokonane przez dłużnika są nieważne. Co więcej, spełnienie świadczenia do rąk dłużnika nie zwalnia z obowiązku spełnienia świadczenia do rąk zarządcy przymusowego.
4. Inne sposoby – ustawa dopuszcza również inne metody zabezpieczenia nieprzewidziane w niej samej np. formy zabezpieczenia majątku przewidziane w kodeksie cywilnym takie jak: zajęcie nieruchomości, zajęcie wierzytelności, zakaz zbywania i obciążania nieruchomości itd.

Co się dzieje z zabezpieczeniem po ogłoszeniu upadłości?

Z dniem ogłoszenia upadłości w zasadzie wszelkie zabezpieczenia z mocy prawa automatycznie upadają. Odstępstwem są jedynie zabezpieczenia w formie tymczasowego nadzorcy sądowego i zarządu przymusowego, które co prawda również upadają po ogłoszeniu upadłości, jednak dopiero z chwilą przejęcia majątku upadłego w zarząd przez syndyka. Oczywiście, z racji wygaśnięcia zabezpieczenia z mocy prawa, nie jest koniecznym wydanie przez sąd jakiejkolwiek odrębnej decyzji o uchyleniu zabezpieczeń.

Masz pytania?
Skontaktuj się z nami!