Home
Prawo upadłościowe zawiera zamknięty katalog podmiotów, które mogą wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości niewypłacalnego dłużnika. Ponadto zawiera również zamknięty katalog podmiotów, które mają obowiązek z powyższej kompetencji skorzystać. W żadnym z tych katalogów nie znajdziemy wprost wymienionego prokurenta. Podobnie jednak nie znajdziemy w nich członków zarządu, a nie ulega wątpliwości, że są oni zarówno uprawnieni do złożenia wniosku upadłościowego, jak i do tego zobligowani. Czy zatem prokurent powinien wnieść o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy, w imieniu którego działa? Czy w ogóle ma takie uprawnienie? Czy grozi mu odpowiedzialność na podstawie Prawa upadłościowego?
W myśl Kodeksu cywilnego, prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do CEIDG albo do rejestru przedsiębiorców KRS, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Ma ona zatem wyjątkowo szeroki zakres, którego na dodatek nie można ograniczyć w taki sposób, aby ograniczenie było skuteczne względem osób trzecich. Ustawa wskazuje jednak, że do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności. Z chwilą ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy, udzielona przez niego prokura wygasa.
Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli osobistych. Ponadto wniosek mogą zgłosić również m.in. likwidator, wspólnik odpowiadający bez ograniczenia za zobowiązania spółki (to w przypadku spółek osobowych) oraz każdy, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami (zob. art. 20 PrUpad).
Przejdźmy do tych, którzy do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości są zobowiązani. Problem ze wskazaniem precyzyjnego wyliczenia podmiotów zobligowanych do złożenia tegoż wniosku polega na tym, że kategoria ta została (w odniesieniu do osób prawnych albo innych jednostek organizacyjnych, którym przyznano zdolność prawną) określona opisowo. Chodzi bowiem o każdego, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami. Warunki te bez wątpienia spełnia członek zarządu. Kodeks spółek handlowych stanowi bowiem, że zarząd prowadzi sprawy spółki i ją reprezentuje, zaś prawo członka zarządu do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych.
Rzecz nie jest jednak równie jasna w odniesieniu do prokurenta. Problem prokurenta ma wyjątkowo dawny rodowód, bowiem pojawił się już na gruncie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe. Co ciekawe, w toku prac nad rozporządzeniem, podkomisja postępowania upadłościowego odrzuciła poprawkę wyłączającą uprawnienie prokurenta do występowania z wnioskiem upadłościowych, wychodząc z założenia, że jest to oczywiste i bez tego. Jak pokazały kolejne dziesięciolecia, oczywiste to nie było.
Sprawa budziła kontrowersja również po wejściu w życie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze. Z początku ustawa głosiła, że uprawniony i zobowiązany do złożenia wniosku jest każdy, kto ma prawo dłużnika reprezentować. Była to zatem formuła jeszcze bardziej ogólna od tej, która obowiązuje dziś. Aktualna treść przepisu została ukształtowana nowelizacją, która weszła w życie dnia 1 stycznia 2016 r. (tą samą, która zmieniła tytuł ustawy na Prawo upadłościowe). W uzasadnieniu projektu nowelizacji stwierdzono: Zmiana art. 20 ust. 2 pkt 2 p.u.n. ma na celu jednoznaczne wyeliminowanie wątpliwości co do uprawnienia do składania wniosku przez prokurentów. Co prawda, zgodnie z dominującym w literaturze poglądem, prokurent nie jest legitymowany do złożenia wniosku, aczkolwiek problem ten nie jest postrzegany jednolicie. Pewność prawa wymaga, aby eliminować z ustawy przepisy niejednoznaczne i budzące wątpliwości. Odpowiednia zmiana została wprowadzona w art. 21 ust. 2 p.u.n. Tak więc, wolą ustawodawcy było jednoznaczne rozstrzygnięcie, że prokurent nie jest uprawniony – a tym samym nie może być obowiązany – do złożenia wniosku upadłościowego wobec swego mocodawcy. Cel ten, jakkolwiek słuszny, nie został niestety osiągnięty. Przegląd najbardziej aktualnych poglądów, prezentowanych w doktrynie, dowodzi, że wątpliwości nie zostały całkowicie zażegnane. Niemniej, z literatury przedmiotu można wywieść następujące wnioski.
Na pytanie o to czy prokurent ma obowiązek zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości swego mocodawcy, należy stanowczo odpowiedzieć, że takiego obowiązku nie ma. Wobec czego nie może on ponosić odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie, o której to odpowiedzialności mowa w art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego.
Z kolei na pytanie o to czy prokurent w ogóle może zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości swego mocodawcy, można odpowiedzieć, że dominuje stanowisko odmawiające prokurentowi takiego uprawnienia. Podnoszone są jednak głosy przeciwne. Zdaniem m.in. prof. R. Adamusa (R. Adamus, Prawo upadłościowe. Komentarz, Warszawa 2016, s. 88) oraz prof. Z. Kuniewicza (Z. Kuniewicz, Glosa do post. SN z 15.3.2013 r., V CSK 177/12), złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości należy do spraw związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, a zatem mieści się w kompetencjach prokurenta. Jest to jednak stanowisko mniejszościowe, a na dodatek sprzeczne z intencją wyrażoną w cytowanym wyżej uzasadnieniu nowelizacji Prawa upadłościowego.
Pomimo, że prokurent nie ma obowiązku złożenia wniosku upadłościowego, a zdaniem większości komentatorów, nie ma nawet takiego uprawnienia, może go spotkać pewna sankcja związana z niezłożeniem wniosku upadłościowego w terminie. Mowa o pozbawieniu prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej oraz pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia. Ten rozbudowany zakaz prowadzenia działalności gospodarczej i pełnienia określonych funkcji może zostać orzeczony przez sąd wobec osoby faktycznie zarządzającej przedsiębiorstwem dłużnika, która istotnie przyczyniła się do niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie. Taką osobą, zwaną z języka angielskiego shadow director, może być także prokurent. Orzeczenie wobec niego zakazu będzie zależało od tego, czy uda się dowieść, że de facto to właśnie prokurent kierował przedsiębiorstwem dłużnika i za jego przyczyną dłużnik nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości.
