Home
Przewłaszczenie, jako forma zabezpieczenia wierzytelności, nie zostało w ustawie wprost uregulowane. Wyjątkiem jest przewłaszczenie na zabezpieczenie wierzytelności banku, którego normatywną podstawę stanowi art. 101 ust. 1 Prawa bankowego. W odniesieniu do wierzytelności innych podmiotów, do ich zabezpieczenia poprzez przewłaszczenie dochodzi na podstawie ogólnych przepisów o przenoszeniu własności rzeczy lub praw.
Istota przewłaszczenia polega na tym, że własność przedmiotu przewłaszczenia zostaje przeniesiona na wierzyciela, zaś po spłaceniu przez dłużnika zobowiązania, przewłaszczony przedmiot ma na powrót stać się własnością dłużnika. W przypadku rzeczy ruchomych, czy wierzytelności, konstrukcja przewłaszczenia sprowadza się do zastrzeżenia w umowie warunku rozwiązującego, zgodnie z którym, jeżeli dług nie zostanie spłacony, przeniesienie własności traci moc. Możliwe jest także zawarcie warunku zawieszającego, zgodnie z którym wierzyciel stanie się właścicielem rzeczy dopiero w przypadku uchybienia przez dłużnika spłacie długu. Jest to jednak model mniej korzystny z punktu widzenia wierzyciela, bowiem do czasu ziszczenia się warunku, własność przedmiotu przewłaszczenia pozostaje przy dłużniku.
Odmiennie rysuje się konstrukcja przewłaszczenia na zabezpieczenie, którego przedmiotem jest nieruchomość. Jak wiadomo, własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem. Dlatego przewłaszczenie nieruchomości na zabezpieczenie polega na zawarciu bezwarunkowej umowy przeniesienia własności, z jednoczesnym zobowiązaniem się nabywcy do przeniesienia z powrotem na przewłaszczającego własności nieruchomości niezwłocznie po spłacie długu.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest skuteczne wobec masy upadłości, jeżeli zostało dokonane w formie z datą pewną. Nie oznacza to jednak, że zaspokojenie zabezpieczonego w ten sposób wierzyciela następuje poprzez zachowanie własności przewłaszczonej rzeczy czy prawa. Prawo upadłościowe stanowi bowiem, że do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności nie stosuje się przepisów o wyłączeniu z masy upadłości. Tak więc, wierzyciel nie może żądać wyłączenia z masy upadłości np. znajdującego się w niej samochodu, dowodząc, że na podstawie umowy przewłaszczenia przysługuje mu jego własność. Jakkolwiek jest to rozwiązanie dość nieintuicyjne, to zaspokojenie z przedmiotu przewłaszczenia następuje na tych samych zasadach, co zaspokojenie z przedmiotu zastawu. Mimo, że w przypadku zastawu, właścicielem przedmiotu jest niezmiennie upadły, zaś w przypadku przewłaszczenia własność – co do zasady – należy do wierzyciela.
W konsekwencji przedmiot przewłaszczenia zostaje zlikwidowany w toku postępowania upadłościowego przez syndyka, analogicznie jak składniki masy upadłości. Następnie jednak syndyk sporządza odrębny plan podziału, w którym środki pozyskane z likwidacji przedmiotu przewłaszczenia przeznacza w pierwszej kolejności na zaspokojenie wierzyciela, którego wierzytelność korzystała z zabezpieczenia.
Choć Prawo upadłościowe nie odróżnia przypadków, w których przedmiotem zabezpieczenia jest rzecz ruchoma, od tych, w których przedmiotem tym jest nieruchomość, to w nauce prawa upadłościowego takiego rozróżnienia dokonano. Przeważająca część komentatorów stoi na stanowisku, że wierzyciel zabezpieczony przewłaszczeniem nieruchomości jest zaspakajany tak jak właściciel, czyli poprzez wyłączenie nieruchomości z masy upadłości, a nie tak jak zastawnik, czyli w ramach odrębnego planu podziału sum uzyskanych z likwidacji przedmiotu zabezpieczenia. Jak zatem widać, tryb zaspokojenia wierzyciela zabezpieczonego przewłaszczeniem w toku postępowania upadłościowego zależy od tego co jest przedmiotem zabezpieczenia. Przewłaszczenie rzeczy ruchomych, wierzytelności i innych praw majątkowych podziela losy zabezpieczenia w formie zastawu. Z kolei przewłaszczenie nieruchomości skutecznie broni się przed konsekwencjami ogłoszenia upadłości dłużnika i pozwala zachować wierzycielowi prawo własności.
