Home
.png)
Niewypłacalny dłużnik z reguły jest stroną wielu rozmaitych umów. Nic dziwnego, że Prawo upadłościowe zawiera odrębny rozdział dotyczący wpływu ogłoszenia upadłości na umowy, których stroną jest upadły. W praktyce często zdarza się, że taką umową (której stroną jest upadły dłużnik) jest umowa pożyczki. Dla tego rodzaju kontraktu, fakt ogłoszenia upadłości ma znaczenie niezależnie od tego, czy niewypłacalny dłużnik występował w roli pożyczkobiorcy, czy pożyczkodawcy.
Jeśli chodzi o wpływ ogłoszenia upadłości na umowy, których stroną jest upadły, to zasadą jest, że syndyk za zgodą sędziego-komisarza może od takich umów odstąpić albo zażądać ich wykonania, o ile nie zostały wykonane w całości lub choćby w części. Prawo upadłościowe, co do niektórych umów dedykowało jednak przepisy szczególne, które odrębnie regulują wpływ ogłoszenia upadłości na ich funkcjonowanie. Jednym z takich przepisów jest art. 105 Prawa upadłościowego, który stanowi, że w razie ogłoszenia upadłości jednej ze stron umowy pożyczki, umowa pożyczki wygasa, gdy przedmiot pożyczki nie został jeszcze wydany.
Wygaśnięcie umowy pożyczki na podstawie przywołanego wyżej przepisu następuje niezależnie od tego, czy upadłość została ogłoszona w stosunku do pożyczkobiorcy, czy pożyczkodawcy. Wykonanie takiej umowy stałoby w sprzeczności z celem postępowania upadłościowego zakładającego likwidację majątku niewypłacalnego dłużnika. Wygaśnięcie umowy pożyczki następuje tu z mocy samego prawa, bez potrzeby wydania jakiegokolwiek postanowienia przez sędziego-komisarza. Oznacza to, że jeśli doszło do ogłoszenia upadłości pożyczkobiorcy, to pożyczkodawca nie ma obowiązku wydania przedmiotu pożyczki syndykowi. Odwrotnie, jeśli upadłym jest pożyczkodawca, to przedmiotu pożyczki nie będzie musiał wydawać syndyk. Warto także zaznaczyć, że jeśli wydanie przedmiotu pożyczki nastąpiło jedynie w części, to umowa wygasa co do części jeszcze niewykonanej.
Rzadko jednak sytuacja jest tak komfortowa dla obu stron umowy pożyczki, jak ta opisana powyżej. Znacznie częściej do ogłoszenia upadłości dochodzi, kiedy przedmiot pożyczki został już wydany. Pojawia się wobec tego pytanie, czy ogłoszenie upadłości pożyczkodawcy ma jakikolwiek wpływ na zmianę ustalonego w umowie pożyczki terminu jej wykonania? Czy zobowiązanie do zwrotu pożyczki staje się wówczas wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości pożyczkodawcy?
Na zadane powyżej pytanie należy odpowiedzieć negatywnie. Co prawda w prawie upadłościowym znajduje się przepis mówiący o przekształceniu zobowiązań niewymagalnych w zobowiązania wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości, jednak dotyczy on wyłącznie zobowiązań upadłego wobec jego wierzycieli, a nie sytuacji odwrotnej. Wobec tego należy stwierdzić, że ogłoszenie upadłości pożyczkodawcy nie ma wpływu na termin zwrotu pożyczki – będzie ona wykonywana zgodnie z postanowieniami przewidzianymi w umowie.
Ponadto z uwagi na to, że prawo upadłościowe przewiduje przepis szczególny regulujący wpływ ogłoszenia upadłości na umowę pożyczki, syndyk pożyczkodawcy nie będzie mógł w takim przypadku skorzystać z przepisu ogólnego dającego podstawę do odstąpienia od takiej umowy za zgodą sędziego-komisarza, aby zażądać od pożyczkobiorcy natychmiastowego zwrotu pożyczki. O ile takie działanie byłoby korzystne dla masy upadłości, gdyż pozwoliłoby na odzyskanie od razu całej kwoty pożyczki bez konieczności oczekiwania na termin zwrotu przewidziany w umowie, to byłoby rażąco krzywdzące dla drugiej strony umowy.
W związku z powyższym, w przypadku upadłości pożyczkodawcy, wyznaczonemu w sprawie syndykowi najczęściej pozostają dwie możliwości. Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest zbyt odległy, syndyk może poczekać, aż nadejdzie termin wymagalności, a następnie dochodzić od pożyczkobiorcy zwrotu środków. Jeżeli zaś termin zwrotu pożyczki jest stosunkowo daleki, zazwyczaj w takiej sytuacji syndyk dokona cesji (zbycia) praw i obowiązków wynikających z pożyczki. Nabywcą będzie taki podmiot, który zdecyduje się zapłacić najwięcej za prawa uzyskane w wyniku cesji.
Jeśli upadłość została ogłoszona w stosunku do pożyczkobiorcy, drugiej stronie umowy pozostaje możliwość zgłoszenia syndykowi wierzytelności wynikającej z tytułu zwrotu pożyczki. Pożyczkodawca może dokonać zgłoszenia wierzytelności także wtedy, gdy termin zwrotu pożyczki przypadał po dacie ogłoszenia upadłości. To właśnie w takim przypadku zastosowanie znajduje komentowany wyżej przepis, który z dniem ogłoszenia upadłości powoduje przekształcenie niewymagalnych zobowiązań upadłego w zobowiązania wymagalne.
Zaspokojenie wierzytelności z tytułu zwrotu pożyczki nastąpi w ramach podziału funduszów masy upadłości. Poziom zaspokojenia będzie zależny w szczególności od zasobności funduszów masy upadłości oraz wysokości wierzytelności pozostałych wierzycieli uczestniczących w planie podziału. W praktyce zaspokojenie to odbywa się na poziomie znacznie niższym niż 100% i zasadniczo następuje w ramach kategorii II (w odniesieniu do należności głównej) oraz kategorii III (w zakresie odsetek od należności głównej narosłych do dnia poprzedzającego dzień ogłoszenia upadłości).
W przypadku pożyczek udzielonych przez wspólników albo akcjonariuszy upadłego w okresie ostatnich 5 lat przed dniem ogłoszenia upadłości, zaspokojenie następuje w kategorii IV (ostatniej). Szanse na uzyskanie jakiejkolwiek spłaty są wówczas bardzo niskie, gdyż w praktyce postępowań upadłościowych nierzadko zaspokojenie ogranicza się jedynie do tylko częściowego zaspokojenia wierzytelności zakwalifikowanych do kategorii II.
Prawo upadłościowe przewiduje szczególną regulację określającą wpływ ogłoszenia upadłości strony umowy pożyczki. Jeśli przedmiot umowy pożyczki nie został wydany, umowa taka wygasa z dniem ogłoszenia upadłości. W pozostałych przypadkach, umowa albo będzie wykonywana zgodnie z harmonogramem spłaty pożyczki (upadłość pożyczkodawcy) albo konieczne będzie zgłoszenie wierzytelności syndykowi (upadłość pożyczkobiorcy) licząc, że fundusze masy upadłości pozwolą na przynajmniej częściowe zaspokojenie tej wierzytelności.
