Wpływ umorzenia zobowiązań w postępowaniu upadłościowym na zabezpieczenie hipoteczne obciążające nieruchomość osoby trzeciej

Przepisy Prawa upadłościowego otwierają przed osobą fizyczną, która utraciła możliwość spłaty swoich zobowiązań, możliwość rozpoczęcia tzw. „nowego startu” – uzyskania oddłużenia i pozostawienia za sobą problemów finansowych. Ustawodawca wyszedł z założenia, że zasady humanitaryzmu przełamują w tym zakresie interes wierzycieli. Obecnie raczej nie spotyka się głosów negujących zasadność rozwiązania pozwalającego na przynajmniej częściowe „wymazanie” długów tych osób fizycznych, które utraciły możliwość ich wykonywania (przy czym oczywiście przepisy przewidują wyjątki – nie zawsze dojdzie do umorzenia zobowiązań). Diabeł tkwi jednak w szczegółach. Od dłuższego czasu kontrowersyjne pozostawało zagadnienie wpływu umorzenia zobowiązań osoby fizycznej w toku postępowania upadłościowego na taki przypadek zabezpieczenia hipotecznego, kiedy to owa hipoteka obciąża nieruchomość, która nie należy do samego dłużnika, ale do kogoś innego (tzw. osoby trzeciej). W ostatnim czasie zapadła ważna uchwała Sądu Najwyższego, która dotyczy właśnie tej kwestii (uchwała SN z 4.4.2023 r., III CZP 11/22).

 

Przykład

Celem rozjaśnienia istoty problemu, najłatwiej będzie posłużyć się przykładem:

Jan K. zaciąga pożyczkę w wysokości 1 mln zł. Pożyczki udzielił mu Adam N. Zabezpieczeniem spłaty pożyczki jest hipoteka ustanowiona na nieruchomości, której właścicielem jest Aleksandra K. Jan K. traci pracę i nie jest w stanie spłacać pożyczki. Występuje z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Po przeprowadzeniu procedury upadłościowej i wykonaniu planu spłaty wierzycieli przez Jana K., jego zobowiązanie z tytułu pożyczki zostaje umorzone. Czy po tych wydarzeniach Adam N. może żądać zaspokojenia z nieruchomości, której właścicielem jest Aleksandra K.?

 

Kontrowersje

Na powyższe pytanie odpowiadano dotąd różnie. Jedni bronili praw wynikających z hipoteki, wskazując na konieczność ochrony interesu wierzyciela i uwypuklając niebezpieczeństwo nadużyć w przypadku odmiennej wykładni. Drudzy wskazywali zaś, że zgodnie z zasadami wyrażonymi w u.k.w.h.[1], wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki (art. 94 u.k.w.h). Podnosili, że skoro zobowiązanie dłużnika zostało umorzone (a więc go nie ma), to musi konsekwentnie dojść także do wygaśnięcia hipoteki (co zabezpieczałaby bowiem hipoteka, skoro nie istniałaby już wierzytelność?).

 

Rozstrzygnięcie SN

We wspomnianej wyżej uchwale, Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów opowiedział się za poglądem, wedle którego umorzenie wierzytelności w toku postępowania upadłościowego skutkuje wygaśnięciem hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, ustanowionej na zabezpieczenie tej wierzytelności. A zatem, zgodnie z powyższą uchwałą, w naszym przykładzie Adam N., po umorzeniu zobowiązania Jana K. z tytułu pożyczki, nie mógłby żądać zaspokojenia z nieruchomości, której właścicielem jest Aleksandra K.

Wypada uzupełnić, że chociaż rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego odnosi się do stanu prawnego sprzed 1 stycznia 2016 r., to jednak z wysokim prawdopodobieństwem będzie można je odnieść w pełnej rozciągłości do obecnej rzeczywistości prawnej. Na dzień sporządzenia tego wpisu wciąż nie ukazało się jednak uzasadnienie powyższej uchwały SN. Stąd też z ostatecznymi ocenami trzeba się jeszcze powstrzymać.

 

Podsumowanie

Orzeczenie Sądu Najwyższego raczej nie zakończy sporu w nauce prawa, którego osią jest przedstawione powyżej zagadnienie. Tym niemniej, niezależnie od przyjmowanych w literaturze stanowisk, trzeba pamiętać, że powyższa uchwała, jako orzeczenie Sądu Najwyższego, wywrzeć może istotny wpływ przede wszystkim na orzecznictwo sądów powszechnych. Toteż w ostatecznym rozrachunku spodziewać się można, że praktyka podąży w kierunku wyznaczonym w omawianej uchwale.

Masz pytania? Skontaktuj się z nami!