Zagrożenie niewypłacalnością a odmowa wykonania wiążącego polecenia w zgrupowaniu spółek

W dniu 13 października 2022 roku weszła w życie długo wyczekiwana i szeroko komentowana nowelizacja Kodeksu spółek handlowych. Jej fundamentem jest zmodyfikowanie dotychczasowej, szczątkowej regulacji holdingów w tzw. prawo grupy spółek. Samo uczestnictwo w grupie spółek pozostaje fakultatywne, jednak jeżeli dojdzie już do jej ustanowienia, wywoła to istotne skutki dla uczestników grupy. W szczególności stojąca na czele grupy spółka dominująca wyposażona zostanie w możliwość wydawania wiążących poleceń - silne narzędzie oddziaływania na decyzje podejmowane przez spółkę zależną. Ta ostatnia będzie mogła z kolei odmówić wykonania wiążącego polecenia m.in. wtedy, kiedy jego wykonanie może doprowadzić do niewypłacalności albo stanu zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej. To z kolei kieruje tory rozważań ku ustawom zajmującym się szeroko pojętym zagadnieniem niewypłacalności. Oczywiście mowa tu o Prawie upadłościowym i Prawie restrukturyzacyjnym.

Prawo grupy spółek jako ustawowa konstrukcja holdingów

Dotychczasowe regulacje odnoszące się do holdingów były szczątkowe i w praktyce rzadko stosowane. Taki stan rzeczy wywoływał wiele niejasności, w szczególności w przypadku pojawienia się sporu, zarówno o charakterze wewnętrznym (między spółkami wchodzącymi w skład holdingu), jak i zewnętrznym (między jedną ze spółek wchodzącą w skład holdingu, a osobą trzecią).

W założeniu nowa regulacja prawa grupy spółek ma nie tylko unormować wzajemne relacje pomiędzy spółkami powiązanymi, określić osoby odpowiedzialne za spowodowanie szkody w spółkach zależnych lub krąg osób odpowiedzialnych majątkowo za bezskuteczną egzekucję wierzycieli z uczestniczących w zgrupowaniu spółek zależnych, ale i wyposażyć spółki dominujące w efektywne narzędzie zarządzania holdingiem oraz zobowiązać organy spółek zależnych do kierowania się interesem całej grupy obok interesu samej spółki.

Wiążące polecenie jako silne narzędzie spółki dominującej

Na mocy nowych przepisów, spółka dominująca jest uprawniona do wydania spółce zależnej uczestniczącej w zgrupowaniu wiążącego polecenia dotyczącego prowadzenia spraw spółki, jeśli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie wyłączają możliwości wydania takiego polecenia (art. 21² § 1 k.s.h.).

Wiążące polecenia wydaje zarząd spółki dominującej w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności, określając oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia, interes grupy spółek uzasadniający wykonanie wiążącego polecenia, spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej jako następstwo wykonania wiążącego polecenia oraz przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody ewentualnie poniesionej w skutek wykonania wiążącego polecenia (art. 21² § 2-3 k.s.h.). Obowiązek spełnienia formalnych wymogów wiążącego polecenia jest o tyle znaczący, że w razie ich naruszenia, nie będziemy mieli do czynienia z wiążącym poleceniem w rozumieniu Kodeksu spółek handlowych ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Z kolei, zarząd spółki zależnej będzie musiał podjąć uprzednią uchwałę albo o wykonaniu wiążącego polecenia, albo o odmowie jego wykonania, jeśli wystąpią przesłanki określone w art. 21⁴ § 1-3 k.s.h., powiadamiając o tym fakcie spółkę dominującą.

Spółka zależna będzie zobowiązana do odmowy wykonania wiążącego polecenia, jeśli:

1. Jego wykonanie doprowadzi do niewypłacalności albo stanu zagrożenia niewypłacalnością spółki zależnej;
2. Istnieje uzasadniona obawa spółki zależnej niebędącej spółką jednoosobową, że wykonanie wiążącego polecenia jest sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną, uczestniczącą w zgrupowaniu spółką zależną, w okresie dwóch lat od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wywołujące szkodę, chyba że umowa spółki albo jej statut stanowią inaczej;

Umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia.

Ustawa nie pozostawiła zarządowi spółki zależnej przestrzeni do dyskrecjonalnej decyzji w przedmiocie wiążącego polecenia. Jeżeli dojdzie do wystąpienia ustawowych przesłanek, zarząd jest zobowiązany do podjęcia uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia, przedstawiając w tym zakresie uzasadnienie (art. 21⁴ § 5 k.s.h.). W każdym innym przypadku, spółka zależna jest zobowiązana do wykonania wiążącego polecenia.

Stan zagrożenia niewypłacalnością lub wystąpienie niewypłacalności jako obligatoryjna przesłanka odmowy wykonania wiążącego polecenia

Z dotychczasowych informacji można zatem wywnioskować, że kwestią istotną dla spółek zależnych uczestniczących w grupie, będzie zbadanie, czy wykonanie wiążącego polecenia doprowadziłoby do wystąpienia u nich stanu zagrożenia niewypłacalnością albo stanu niewypłacalności. Jeżeli odpowiedź będzie twierdząca, spółka zależna stanie się zobligowana do odmowy wykonania polecenia.

Co za tym idzie, zarząd spółki zależnej będzie musiał przeprowadzić prawno-ekonomiczną analizę skutków wykonania wiążącego polecenia z perspektywy prawa restrukturyzacyjnego i upadłościowego, normujących kolejno stan zagrożenia niewypłacalnością oraz stan niewypłacalności.

Kwestia badania skutków wykonania wiążącego polecenia jest – na gruncie znowelizowanych przepisów – o tyle znamienna dla spółek zależnych, że członkowie ich zarządu powinni opierać się na informacjach, analizach i opiniach, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny, aby nie ponosić odpowiedzialności za niedołożenie staranności wynikającej z zawodowego charakteru ich działalności. Chęć dołożenia wymaganej ustawą należytej staranności będzie wymagała więc od członków zarządu spółki zależnej uzyskania analiz i opinii od profesjonalistów, w tym zwłaszcza prawników i ekonomistów, aby wnioski były rzetelne, miarodajne i mieszące się w granicach metodologii naukowej.

Podsumowanie

Przekonstruowanie dotychczasowej, szczątkowej regulacji prawa holdingowego w prawo grupy spółek wyposaża spółkę dominującą w silne i skuteczne narzędzie zarządzania całym zgrupowaniem w postaci wiążących poleceń, zobowiązując równolegle spółki zależne do kierowania się również interesem grupy spółek.

Zarząd spółki zależnej nie ma pola do dyskrecjonalnej decyzji w przedmiocie wiążącego polecenia, bowiem niewystąpienie ustawowych lub umownych (statutowych) przesłanek do odmowy wykonania wiążącego polecenia wymusza podjęcie uchwały o jego wykonaniu. Badanie jednak wystąpienia przesłanek do odmowy wykonania wiążącego polecenia spoczywa na zarządzie spółki zależnej, którego członkowie – aby dochować należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru ich działalności – są zobowiązani do lojalnego postępowania wobec spółki oraz opierania się na informacjach, analizach i opiniach, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Ocena możliwości wystąpienia stanu zagrożenia niewypłacalnością lub stanu niewypłacalności wymaga specjalistycznej, prawno-ekonomicznej wiedzy z zakresu prawa restrukturyzacyjnego i upadłościowego, dlatego zarządy spółek zależnych powinny w staranny sposób dokonywać analizy prawdopodobieństwa ich wystąpienia, opierając się na opiniach specjalistów, których wiedza jest w konkretnym przypadku niezbędna do dokonania starannej oceny.

Masz pytania?
Skontaktuj się z nami!