Home
Postępowanie restrukturyzacyjne ma na celu uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika poprzez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami. Wspominany układ, mówiąc w uproszczeniu, reguluje bowiem zasady zaspokojenia wierzytelności powstałych przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego.
Układem objęte są m.in. wierzytelności osobiste powstałe przed dniem otwarcia postępowania, odsetki za okres od dnia otwarcia postępowania oraz wierzytelności zależne od warunku, jeżeli warunek ziścił się w czasie wykonywania układu (więcej na ten temat pisaliśmy TUTAJ).
W porównaniu do wierzytelności powstałych po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, które należy regulować na bieżąco (pod rygorem umorzenia postępowania), w zakresie wierzytelności powstałych przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego ustawa wprowadziła zakaz ich zaspokajania.
Stosownie do treści art. 252 ust. 1 p.r., od dnia otwarcia przyspieszonego postępowania układowego do dnia jego zakończenia albo uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu przyspieszonego postępowania układowego, spełnianie przez dłużnika albo zarządcę świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem, jest niedopuszczalne.
Powołany wyżej przepis znajduje odpowiednie zastosowanie w postępowaniu układowym (art. 273 p.r.), w postępowaniu sanacyjnym (art. 297 p.r.) oraz w uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu wprowadzonym na mocy Tarczy 4.0 (art. 16 ust. 3 pkt 3 Tarczy 4.0, tj. ustawy z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19). Nie znajduje zatem zastosowania tylko do postępowania o zatwierdzenie układu, w jego klasycznej wersji.
Powołany przepis wprowadza zasadę, zgodnie z którą wierzytelność obejmująca okres rozliczeniowy, w trakcie którego zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne, w szczególności z tytułu czynszu najmu lub dzierżawy, podatków lub składek na ubezpieczenia społeczne, ulega z mocy prawa proporcjonalnemu podziałowi na część traktowaną jak wierzytelność powstałą przed dniem otwarcia postępowania oraz część traktowaną jak wierzytelność powstającą po dniu otwarcia postępowania.
Tytułem przykładu, jeżeli postępowanie restrukturyzacyjne dłużnika będącego najemcą nieruchomości zostanie otwarte np. 14-ego czerwca, wierzytelność z tytułu czynszu najmu np. w kwocie 10.000,00 zł, ulegnie proporcjonalnemu podziałowi na część traktowaną jak wierzytelność objęta układem (co do której obowiązuje zakaz spełnienia świadczenia) oraz na część traktowaną jak wierzytelność powstająca po dniu otwarcia postępowania (którą dłużnik ma obowiązek zaspokoić). I tak na kanwie przywołanego przykładu, część ww. wierzytelności objęta układem wyniesie 4.333,33 zł (13/30*10.000,00 zł), a część układem nieobjęta będzie stanowić kwotę 5.666,67 zł (17/30*10.000,00 zł).
Dłużnicy zaangażowani w proces restrukturyzacji, częstokroć nie mają świadomości istnienia ww. regulacji i w zależności od sytuacji albo regulują ww. należności w całości albo nie regulują ich wcale, pozostając w przeświadczeniu, że są one objęte układem w całości. Narażają się tym samym na skutek w postaci umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego w związku z nieregulowaniem zobowiązań, które powstały po otwarciu procedury.
A. Nieważność czynności; świadczenie nienależne
Mając na uwadze, że spełnienie świadczenia wynikającego z wierzytelności, która jest objęta układem z mocy prawa, stanowi czynność sprzeczną z ustawą, będzie ona objęta sankcją nieważności przewidzianą w art. 58 § 1 k.c.
Dalszą konsekwencją jest zaś to, że świadczenie takie jest świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 k.c., który to przepis przewiduje, że świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.
Co istotne i warte podkreślenia, na taką kwalifikację prawną spełnionego świadczenia zasadniczo żadnego wpływu nie ma wiedza wierzyciela o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego. Jeśli zatem wierzyciel w chwili otrzymania świadczenia pozostawał w dobrej wierze, tj. nie miał świadomości, że w stosunku do dłużnika (kontrahenta) otwarto postępowanie restrukturyzacyjne, to i tak będzie zobowiązany do zwrotu przedmiotowego świadczenia.
B. Ryzyko uchylenia zarządu własnego
W ustawie Prawo restrukturyzacyjne ustawodawca przewidział możliwość uchylenia zarządu własnego dłużnika i wyznaczenia w to miejsce zarządcy. Art. 239 ust. 1 p.r. (stosowany odpowiednio w postępowaniu układowym i w postępowaniu sanacyjnym prowadzonym w wariancie z pozostawieniem zarządu własnego dłużnikowi) przewiduje, że sąd może z urzędu uchylić zarząd własny dłużnika i ustanowić zarządcę, jeśli:
Z perspektywy analizowanego zagadnienia szczególnego znaczenia nabiera treść zawarta w pkt. 1 powyżej.
Wynika to z faktu, iż spełnienie świadczenia wynikającego z wierzytelności objętej układem, a więc takiej, której zasady zaspokojenia powinien określać układ, może zostać zakwalifikowane jako naruszenie prawa w zakresie sprawowania zarządu, którego skutkiem było pokrzywdzenie wierzycieli.
Nie może być bowiem wątpliwości co do tego, że dłużnik, zaspokajając jedną z wierzytelności objętych układem, działa z uprzywilejowaniem zaspokojonego wierzyciela, kosztem pozostałych wierzycieli będących uczestnikami postępowania restrukturyzacyjnego. Działanie przez dłużnika z naruszeniem omawianej zasady zakazu spełniania świadczeń układowych grozi zatem uchyleniem zarządu własnego dłużnika i powołaniem w to miejsce zarządcy.
C. Ryzyko umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego
Z takim ryzykiem również musi liczyć się dłużnik spełniający świadczenie wynikające z wierzytelności objętej układem. Jedną z podstaw umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego stanowi bowiem sytuacja, w której prowadzenie postępowania restrukturyzacyjnego zmierzałoby do pokrzywdzenia wierzycieli. Gdyby wybiórcze spłaty realizowane przez dłużnika poddanego procesowi restrukturyzacji nie były jednorazowym przypadkiem, a grono wierzycieli zaspokojonych wbrew przedmiotowemu zakazowi poszerzyłoby się, wykazanie pokrzywdzenia pozostałych (niezaspokojonych) wierzycieli byłoby zdecydowanie łatwiejsze.
D. Odpowiedzialność odszkodowawcza zarządcy w postępowaniu sanacyjnym
W postępowaniu sanacyjnym zasadą jest, że zarząd nad majątkiem dłużnika sprawuje powołany w tym celu zarządca. Zarządca najogólniej rzecz biorąc sprawuje zarząd nad masą sanacyjną, a w sprawach jej dotyczących dokonuje czynności na rachunek dłużnika, ale w imieniu własnym. W przypadku nienależytego wykonywania obowiązków, zarządca odpowiada za wyrządzoną w ten sposób szkodę. Niewątpliwie za przypadek nienależytego wykonywania obowiązków ustawowych zarządcy można by uznać sytuację, w której spełnia on świadczenie wynikające z wierzytelności objętej układem z mocy prawa – co do której obowiązuje zakaz jej zaspokajania. Przepisy ustawy Prawo restrukturyzacyjne nie stanowią, wobec kogo zarządca jest odpowiedzialny za wyrządzoną szkodę. Należy jednak stwierdzić, że zarządca ponosi tę odpowiedzialność nie tylko wobec wierzycieli, ale także względem masy sanacyjnej, w której imieniu z roszczeniem odszkodowawczym może wystąpić dłużnik albo następny zarządca. W razie ogłoszenia upadłości dłużnika, stosowne roszczenie przysługiwałoby syndykowi masy upadłości. W zależności od okoliczności, zarządcy mógłby ponosić odpowiedzialność w stosunku do samego dłużnika, jego wierzycieli oraz wierzycieli masy sanacyjnej.
Układ obejmuje wierzytelności powstałe przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego, a o ich losie decyduje kształt złożonych przez dłużnika propozycji układowych i wynik głosowania w ramach głosowania nad układem. Dlatego też tak ważne jest dokonanie prawidłowego podziału na wierzytelności powstałe przed otwarciem postępowania i objęte układem oraz wierzytelności powstające po otwarciu postępowania i wyłączone z układu.
Spełnienie świadczenia wynikającego z wierzytelności objętej układem z mocy prawa rodzi bowiem szereg potencjalnych sankcji dla dłużnika, których wdrożenie może finalnie nawet uniemożliwić pozytywne zakończenie restrukturyzacji. Jest to jednak o tyle zrozumiałe, że każda z procedur restrukturyzacyjnych z założenia dedykowana jest wyłącznie dla uczciwych i rzetelnych dłużników, jako uczestników obrotu gospodarczego, a zatem wymaganie od nich przestrzegania zasad prawa restrukturyzacyjnego w trakcie prowadzenia jednego z takich postępowań wydaje się czymś zupełnie oczywistym.
